تعداد کمی از استارت آپهای فناوری بهاندازه ByteDance مستقر در پکن که خالق اپلیکیشن تیکتاک است، به رشد سریع دست پیدا کردند. تنها در دو سال، تیکتاک توانست به بیش از ۱ میلیارد نصب در ۱۵۰ کشور جهان دست پیدا کند. اما استراتژی پشت ظهور جهانی تیکتاک چیست؟
تیکتاک که تا بهامروز توانسته به ۱ میلیارد نصب در ۱۵۰ کشور جهان دست پیدا کند و کاربرانی از ۷۵ ملیت و زبان مختلف را بهخود اختصاص دهد، به عنوان یکی از شرکتهای رقیب برای نتفلیکس، یوتیوب، اسنپتچت و فیسبوک شناخته میشود. در این برنامه، ویدیوهای خانگی درباره همه چیز، از کمدی گرفته تا نکات نگهداری از سگ بهاشتراک گذاشته میشود؛ محتوایی بیمحتوا، شاید احمقانه اما سریع که مخاطبان جوان را در سرتاسر جهان جذب کرده است.
تیکتاک بسیار فراتر از سایر برنامههای چینی موفق مانند پیامرسان WeChat شرکت Tencent است؛ پیامرسانی که در همه جای چین یافت میشود و مخاطبان زیادی را در این کشور با یکدیگر مرتبط میکند. کارآفرینان چینی مانند بنیانگذار ByteDance، ژانگ ییمینگ، نشان میدهند که میتوانند در یک بازار رقابتی بینالمللی، جایی که فایروالهای بزرگ اینترنتی تنظیم میشود و دسترسی به چندین شبکه اجتماعی در ایالات متحده مسدود میشود، موفق شوند. استراتژی وی از نسخههای دوگانه تیکتاک، یکی برای بازار سانسور شده اینترنت چین و دیگری برای مابقی جهان، میتواند الگوی جدیدی برای سایر شرکتهای محتوای دیجیتالی باشد که هدفشان چنین دسترسی جهانی است؛ شاید پس از این اتفاق، استارتآپهای دیجیتال مستقر در چین جاهطلبیهایی از خود نشان داده و فراتر از بازار داخلی، سرمایهگذاری کنند. داستان آنها همچنین ممکن است برای شرکتهای آمریکایی که سرمایهگذاریهای مشابه در چین را مشاهده و با محدودیتهای جدی روبهرو شدهاند، درسهایی داشته باشد.
از همان ابتدا، ژانگ، مهندس سابق مایکروسافت و کارآفرین چینی، هدفش مدیریت یک شرکت بدون مرز بود. ژانگ ۳۶ ساله، در میان نسل جدیدی از رهبران فناوری چینی قرار میگیرد که چشماندازی بینالمللی دارند؛ چشماندازی که از موفقیت اولیه پیشگامان فناوری چین در اواخر دهه ۱۹۹۰ مانند رابین لی از Baidu، جک ما از علیبابا و پونی ما از Tencent الهام گرفته شده است. ByteDance دارای ارزشی معادل ۷۸ میلیارد دلار است و یکی از ۸۶ یونیکورن بازار سهام چین در سال ۲۰۱۸ بهشمار آمده است. حامیان این شرکت شامل شرکت سرمایهگذاری خطرپذیر درجه یک Sequoia Capital China، گروه فناوری ژاپنی SoftBank Group، سرمایهگذار سهام خصوصی ایالات متحده KKR، شرکت سرمایهگذاری چینی Hillhouse Capital و واحدهای سرمایهگذاری SIG آسیا هستند.
ByteDance بهعنوان یک استارتآپ محتوای دیجیتال با سرمایهگذاری خصوصی که توسط یک کارآفرین فناوری تأسیس شده است، رابطه متفاوتی با دولت چین و تسلط آن بر شرکتهای دولت دارد. اما در قسمت جهانی، ByteDance چینی میتواند با بیاعتمادی و موشکافی شدیدی مواجه شود، چراکه نگرانیهای امنیتی نشأتگرفته از غول فناوری مخابراتی چین یعنی هوآوی، بسیاری از کشورها را نسبتبه شرکتهای چینی بدبین کرده است. در آگوست 2012، پنج ماه پس از تأسیس ByteDance، ژانگ اولین برنامه گوشی هوشمند خود را با نام Toutiao یا Today’s Headlines راهاندازی کرد؛ یک فید روزانه با هوش مصنوعی که محتوای خبری شخصیسازی شده را به کاربران نمایش میدهد. در سال ۲۰۱۶، ژانگ با معرفی یک اپلیکیشن اشتراکگذاری ویدیو تحت عنوان Douying برای بازار چین، به مجموعه محصولات خود افزود. وی در سال ۲۰۱۷ معادل برنامه ویدیویی Douyin با نام تیکتاک را در خارج از کشور عرضه کرد.
در همان سال، ByteDance حدود ۹۰۰ میلیون دلار برای خرید Musical.Ly، یک برنامه ویدیویی اجتماعی مستقر در شانگهای با بیش از ۲۰۰ میلیون کاربر در سرتاسر جهان و طرفداران زیاد در ایالات متحده، پول پرداخت کرد. این معامله، جریانهای تغذیهشده با هوش مصنوعی تیکتاک و سابقه کسب درآمد را با نوآوری محصول Musical.ly و درک نیازها و سلیقه کاربران در غرب ترکیب کرد. پس از اینکه ByteDance در آگوست ۲۰۱۸، Musical.ly چهارساله را به تیکتاک تبدیل کرد و آن را به یک برنامه واحد تغییر داد، این برنامه ترکیبی بلافاصله حدود ۳۰ میلیون کاربر جدید در عرض سهماه بهدست آورد. این اپلیکیشن از طریق تبلیغات و از فروش کالاهای مجازی مانند ایموجیها و استیکرها به طرفداران کسب درآمد میکند. یک رابط کاربری آسان که اخبار و سرگرمیهای مبتنی بر کلیک را با هوش مصنوعی قدرتمند ترکیب میکند تا دقیقاً کاربران را بهجای توصیه محتوا براساس عادتهای مشاهده و لایک آنها مطابقت دهد، موفقیت برنامه را تقویت میکند. محتوای بومی بهویژه در میان ساکنان روستایی و فقیرتر در چین، هند و سایر بازارهای نوظهور که دسترسی به سایر گزینههای سرگرمی دیجیتال محدود شده است، رایج میشود. در شهرهای کوچکتر و حومه چین، جایی که رسانههای دولتی و خشن غالب هستند، برنامههای محتوای جدید ByteDance از محبوبیت خاصی برخوردار هستند.
ژانگ همچنین بر تمایل چین برای قرار دادن هوش مصنوعی در اولویت رقابت برای تسلط بر فناوری جهانی استوار است. او مأموریتی را توصیف میکند که ترکیب قدرت هوش مصنوعی با رشد اینترنت گوشیهای هوشمند برای ایجاد انقلابی در نحوه مصرف و دریافت اطلاعات مردم را شامل میشود. کونی چان در Andreessen Horowitz واقع در سانفرانسیسکو در بلاگ خود نوشت که برنامههای مبتنی بر هوش مصنوعی در ByteDance بهحدی میرسد که هنوز در غرب رایج نیست. تیکتاک از الگوریتمهای دورنبرنامهای استفاده میکند تا تصمیم بگیرد کدام ویدیوها را به کاربران نشان دهد و اغلب با دیکته کردن فید آنها و تکرار فرآیندهای مختلف، تمایلات آنها را یاد میگیرد.
او خاطرنشان میکند که این با فیسبوک، نتفلیکس، اسپاتیفای و یوتیوب متفاوت است که از هوش مصنوعی برای توصیه پستها به جای ارسال مستقیم فید به کاربران استفاده میکند. این شرکت بهطور فعال برای روندهای محتوای بینالمللی از دفتری در لسآنجلس استفاده میکند. در طی چند سال گذشته، ByteDance Flipagram مستقر در لسآنجلس، یک برنامه ایجاد ویدیو و عکس که روی کلیپهای موسیقی تنظیم شده بود را خریداری کرد و ۵۰ میلیون دلار نیز در Live.me سرمایهگذاری کرد؛ یک برنامه پخش زنده در لسآنجلس که اکثریت آن متعلق به این توسعهدهنده چینی است. علاوه بر این، ByteDance News Republic، یک سرویس جمعآوری اخبار موبایلی مستقر در فرانسه را از Cheetah Mobile به مبلغ ۸۶.۶ میلیون دلار خریداری کرد. این شرکت تلاش کرد تا از انتشارات Advance Si Newhouse سهام عمدهای در جمعکننده اخبار اجتماعی ایالات متحده یعنی Reddit خریداری کند اما این معامله را به Tencent باخت که با سرمایهگذاری مشترک ۳۰۰ میلوین دلاری در اوایل سال ۲۰۱۹ بهپایان رسید.
فیسبوک با وجود تیکتاک، با یک رقیب جدی جهانی روبهرو است. دادههای SensorTower نشان میدهد که در سال ۲۰۱۸، تیکتاک رتبه چهارم در جهان را بهعنوان برترین برنامه غیربازی دانلود شده با ۶۶۳ میلیون مرتبه بهخود اختصاص داد و پس از فیسبوک با ۷۱۱ میلیون و برنامههای مرتبط با آن یعنی واتساپ و Messenger قرار گرفت. هجوم تیکتاک به هند و جمعیت جوان و باهوش موبایل دلیل بزرگ دیگری برای رشد این شبکه اجتماعی است. حدود یک چهارم دانلودهای تیکتاک از هند صورت میگیرد. تیکتاک ۱۸۸ میلیون بار در سهماهه اول سال ۲۰۱۹ دانلودی داشت که از فیسبوک با ۱۷۶ میلیون بار، پیشی گرفت بود اما پس از مدتی، واتساپ با ۲۲۵ میلیون و مسنجر با ۲۰۹ میلیون بار جایگاه اول و دوم را بهخود اختصاص دادند.
در اواخر سال ۲۰۱۸، فیسبوک توسعه پلتفرمی ویدیویی با فرمت کوتاه را با نام Lasso راهاندازی کرد که بهطور گستردهای بهعنوان رقیب تیکتاک در نظر گرفته میشد. با هدف مخاطبان نوجوان، Lasso فقط از طریق فیسبوک یا اینستاگرام قابل دسترسی است و تاکنون به عرضه در ایالات متحده محدود شده است. طبق گفته شرکت تحلیل اپلیکیشن، SensorTower، این پلتفرم در مدت چهار ماه پس از راهاندازی توسط ۷۰۰۰۰ کاربر آمریکایی دانلود شد، درحالی که در همان بازه زمانی تعداد کاربران تیکتاک تقریباً ۴۰ میلیون نفر بود.
ظهور تیکتاک همچنین مجموعهای از مشکلات نظراتی را بههمراه داشته است. کمیسیون تجارت فدرال ایالات متحده، تیکتاک را به دلیل عدم دریافت رضایت والدین قبل از جمعآوری نام، آدرس ایمیل و اطلاعات شخصی کاربران زیر ۱۳ سال، ۵.۷ میلیون دلار جریمه کرد. در هند، قانونگذاران در آوریل گذشته برای مدت کوتاهی این برنامه را ممنوع کردند. این ممنوعیت بهسبب تحقیر فرهنگی در بین جوانان شناخته میشد. این ممنوعیت چند هفته بعد لغو شد، زمانی که وکلای ByteDance با موفقیت استدلال کردهاند که سیستم آنها محتوای توهینآمیز را نمایش نمیدهد و از نمایش ویدیوهای برهنه جلوگیری میکند و بهطور مداوم برای شناسایی ویدیوهای دردسرساز و توسعه توصیههای محتوایی شخصیشدهتر ارتقا مییابد.
علیرغم چالشهای نظارتی و سایر چالشها، ByteDance درحال ایجاد امپراتوری برنامهها برای نسل جدید است تا مرزهای ترسیمشده پیرامون محتوای دیجیتال سنتی را بهچالش بکشد. اگر این شرکت بتواند به مأموریت خود مبنی بر تبدیل شدن به یک شرکت بدون مرز با فناوری ادامه دهد، ممکن است منجر به ایجاد شرکتهای بدون مرز دیگری شوند و سایر نوآوران فناوری را از بازارهای نوظهور تحت تأثیر قرار دهند. در نهایت، این روند طیف کاملتری از پیشنهادات دیجیتال را در سطح جهانی برای مصرفکنندگان و مشاغل ایجاد میکند.